Tarihte bilinen ilk yazılı kanunname olan taş levha Hammurabi tarafından dikilmiştir. Hammurabi Kanunları, 1901’de Susa şehrinin kalıntılarında iki metre yüksekliğinde bir taş levha bulunmuştur. Levhanın yüzeyine 280 hüküm ve kanun kazınmıştır. Bu levha, o zamanlar Babil kralı olan kanun koyucu olarak da adlandırılan kişi tarafından MÖ 1750 yılında dikilmiştir.
Tarihte Hammurabi kanunları olarak bilinen bu taş levhanın üzerine kazınmış yazılar önemlidir. Bizde sizlere bu yazıların neden önemli oldukları, bu yüce hükümdarın kim olduğunu ve ne için böyle kanunlar koyduğunu anlatacağız. Yazımızda Mezopotamya’ya yapacağımı bu geziye katılmaya hazırsanız gelin başlayalım.
İçindekiler
Hammurabi Kimdir?
Yaklaşık MÖ 2000’de Suriye kökenli yarı göçebe bir halk olan Amoritler Mezopotamya’ya yayılmışlardı. Ayrıca birçok şehir devleti içerisinde bulunan yerel hükümdarları ise Amoris şeyh hanedanlıklarıyla değiştirmişlerdi. MÖ 18. Yüzyılın başlarında en güçlü 3 Amorit kral öne çıkmıştır. Merkezde Hammurabi, kuzeyde seçkin Shamshi-Adad ve güneyde Larsa’da Rim-Sin.
Uzun hükümdarlığı sırasında Hammurabi güney Mezopotamya’nın tamamını kendi krallığına katmış ve sonunda nüfuz bölgesini genişletmiştir. Hatta o kadar genişletmiştir ki Dicle nehri kıyısındaki Ninova ve Fırat nehrinin Balikh nehriyle birleştiği Tuttul’a kadar genişletmiştir. Bu büyük hükümdar birçok tapınak ve yapının inşasını bizzat denetleyip yönetmiştir.
Peki Hammurabi kanunları nedir diye soracak olursak ne gibi yanıtlar verebiliriz? Öncelikle kanunları giriş kısmı hükümdara övgü ve zaferlerinin uzun bir tarihiyle başlar. İnsanların kontrolünü Marduk’a ve dolayısıyla Babil’in kralına veren tanrıların hükümdarın liderliğini tasdik ettiğini belirtir. Aynı zamanda bu hükümdar adil ve düzenli bir toplumun garantörü olarak da kabul edilmektedir.
Hammurabi Kanunları Nasıl Çıkmıştır?
İki nedir arası anlamına gelen Mezopotamya, Dicle ve Fırat nehirleri arasında uzanır. Ayrıca bu bölge tarihte ilk insan uygarlığı olarak kabul edilir. Bilinen ilk yazı sistemi, matematik ve astronomi de buraya aittir. Ayrıca Hammurabi kanunları olarak bilinen ilk yazı kanunlarda buradan çıkmıştır. Bunlara ek olarak Mezopotamya’da bulunan şehirlerinde dünyadaki ilk gerçek şehir örnekleri oldukları söylenebilir.
Yıllar geçtikçe nüfus ve refahtaki artış toplumda hiyerarşinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu hiyerarşide yöneticiler ve saray mensupları en üstte yer alırlar. Onlardan sonra tüccarlar ve zanaatkarlar gelir. Son sıralarda ise hizmetkarlar ve emekçiler bulunmaktadır. Buna genellikle uzmanlaşma adı verilir. Bu sistemde daha önceki geçim ekonomilerinde olduğu gibi herkes besin üretmez.
Mezopotamya toplulukları insan gücünü koordine etmeyi başarmıştır. Çünkü bunun için çeşitli sebepler vardır. Bunlardan bazıları; savunma surları ve devasa tapınaklar gibi büyük yapılar inşa etmek ve orduları harekete geçirmektir. Bu bölgede nehir yataklarını değiştirmek ve alüvyal taşkın ovalarını sulamak içinde hidroloji mühendisliğinden yararlanılmıştır. Ayrıca kanunlar içinde Hammurabi bu konuda katkı sağlamıştır.
Kayıt tutmak için de çeşitli gereksinimler tarih boyunca boy göstermiştir. Bu gereksinimler; çivi yazısı, kesir, denklem ve geometri gibi karmaşık matematiksel kavramların gelişmesine yol açmıştır. Takvimsel amaçlar doğrultusunda astronomi gelişmiştir. Bu büyük adımlar Bronz Çağı Devrimi olarak tarihçiler tarafından sonraki yüzyıllarda sıkça kullanılmıştır. Bu değişim, Sanayi Devrimi’nden önce insanlık tarihindeki en büyük değişimler olarak da görülebilir.
Hammurabi Kanunları Özellikleri Nelerdir?
MÖ 4. Bin yıllık dönemden 2. Bin yıllık döneme kadar Mezopotamya uzunca bir süre Uruk, İsin, Lagaş ve Ur gibi krallıklardan oluşmaktaydı. Bu krallıklar ve şehir devletleri mozaik bir görüntü sunuyordu. Babil’in Amorit kökenli kralı Hammurabi kurnazlık, diploması, fırsatçılık, askeri güç ve uzun ömürlülüğün sayesinde bu bölgeyi birleştirmiştir. Fetihler yapan kralların geleneğine uygun olarak kendi kanunlarını daha önceki fermanlara dayandırmıştır.
Bu kanunlar Hammurabi İmparatorluğu’nun diğerlerinden farklılıklarını da yansıtmaktadır. Çünkü bu kanunlar hem taş levhalara yazılmıştır hem de imparatorluğun nüfuz alanını tanımlamaktadır. Ayrıca daimî biçimde kayıt altına alınmaların bakımından da öncekilerden farklılaşmaktalardır. Bu yönüyle bu kanunlar, kanun koyucu tarafından yazılmış ve halk tarafından kısa süreliğine de olsa kabul görmüştür.
Kanunlar detaylı bir giriş kısmı ile başlar. Eski Babil Dönemi olarak bilinen süreteki yaşam hakkında birçok bilgi verirler. Mülkiyet anlaşmazlıkları ve kişiden kişiye karşı şiddetten, kaçan köleler ve büyücülüğe kadar çok çeşitli konulardaki hükümleri içerirler. Bu hükümlerin hepsi de Hammurabi tarafından oluşturulmuştur. Bu yüce hükümdar oluşturduğu bu hükümlerle ezilenlerin iyiliğini gözetmek istediğini söylemiştir.
Truva Savaşı ve Arkasındaki Gerçekler
Tarihte İlk Hastane Nerede Kuruldu?
Hammurabi Kanunları Maddeleri Nelerdir?
Yazımız içerisinde sizlere Hammurabi tarafından yazılmış olan metin içerisindeki kanunlardan bahsettik. Ancak daha çok o dönemin sosyolojik yapısı, hükümdarın özellikleri ve teknolojik gelişmeler üzerinde durduk. Şimdi ise sizlere bu kanunlarda yazan bazı maddeleri sıralayacağız.
Öncelikle bu kanunlarda çeşitli farklılıklar olmakla birlikte genel olarak sosyolojik yapıyı düzenlemeye yönelik yaptırımlar olduğunu söylemeliyiz. Çünkü bir kanun; bir evlat eğer babasını dövmüşse onun iki elinin birden kesilmesi gerektiğini belirtir. Bir diğeri ise eğer kavga eden iki adamdan bir diğerinin gözünü çıkarmışsa diğer adamında gözünün çıkarılması gerektiğini belirtir.
Bu kanunlardan da anlaşılacağı üzere aslında Hammurabi çok sıkı bir şekilde dişe diş, göze göz politikası uygulamak istemiştir. Ayrıca bu kanunlar arasında aile yapısını güçlendirmeye yönelik yaptırımlarda bulunur. Örnek vermek gerekirse; eğer bir çocuğu evlatlık alırsanız ev ona bir isim verirseniz, gelecekte o çocuğu öz ailesi sizden isteyemez. Bu kanunda daha önce bahsettiğimiz aile yaşantısına yönelik olarak düzenleme içerir.
Hammurabi Mirasının Devamı Nasıl Olmuştur?
Yazılan bu kanunlar anlaşıldığı kadarıyla o dönemde çok az ağırlık taşımıştır. Ayrıca nadiren uygulanma olanağı bulmuştur. Çünkü Hammurabi imparatorluğu kendisinin ölümünden hemen sonra parçalanmış ve dağılmıştır. Yine de bu hükümdarın krallığı Mezopotamya için bir dönüm noktası olmuştur.
İnsanların kafalarına Babil merkezli birleşik bir devlet idealini yerleştirmiştir. Hammurabi yasaları en az MÖ 6. Yüzyıla kadar yazıcılar tarafından kopyalanmıştır. Çünkü diğer devletlerin yarattığı kanunlar bunlarla birçok noktada benzerlik taşır. Ayrıca bu kanunlar günümüzde birçok devletin yasalarını etkileyen Tevrat’ın yasalarına da etkide bulunmuş olabilirler.
Görüldüğü gibi bir kral, bir insan ve bir kanun koyan olarak Hammurabi nedir sorusunun yanıtını vermiş oluyoruz. Böylelikle de Mezopotamya için aslında birçok şeyin başlangıcı olduğu gibi toplumsal düzenlemelerinde burada başladığını söyleyebiliriz. Buradan yola çıkarak bu topraklarda başlayan bu düzenlemelerin tüm dünyaya hızlı bir şekilde yayıldığını söylemek işten bile değildir.
