Nuri Killigil, 1940’lı yıllarda İstanbul’da kurduğu fabrikada, top, havan, uçaksavar mermisi ve tapaları üreterek Türk harp sanayisinin ilerlemesine öncülük eden önemli bir girişimci… Ancak, 1949 yılında meydana gelen patlama sonucunda hayatını kaybeden isim ise Nuri Killigil oldu. Onun liderliğindeki fabrika, özel sektördeki harp sanayi gelişimine önemli katkılarda bulunmuştu. Ancak trajik bir olayla son bulan bu başarı hikayesi, Türk savunma endüstrisinin tarihinde derin izler bıraktı.
İçindekiler
Nuri Killigil Kimdir?
1890 yılında doğan Nuri Paşa, sadece Osmanlı Ordusu’nun bir komutanı olmakla kalmayıp, aynı zamanda Cumhuriyet döneminde önemli bir tüccar, yatırımcı ve sanayici olarak da öne çıktı. Enver Paşa’nın kardeşi olan Nuri Paşa, Trablusgarp’a gitmek üzere gönüllü subaylar arasında yer aldı ve Birinci Dünya Savaşı öncesinde yüzbaşılık rütbesine yükseldi. Savaş alanındaki üstün başarıları sayesinde, sadece 28 yaşında iken yarbay rütbesine terfi etti.
1917 yılında Kafkas İslam Ordusu’nun komutanlığına atanmış olan Nuri Paşa, 1918’de bu görevdeki liderlik becerilerini göstererek Bakü’nün Ermeni taşnaklar ve Ruslar tarafından işgalden kurtarılmasını sağlamıştır. Hemen ardından Anadolu’ya geçerek, Kazım Karabekir Paşa’nın komutasındaki kolorduya katılmıştır. Bu çarpıcı zaferler, Nuri Paşa’nın askeri kariyerindeki önemli dönemeçlerden sadece biridir, aynı zamanda Türk tarihindeki kahramanlık hikayelerinden birini oluşturur.
Bâb-ı Âli Nedir? Osmanlı Devleti’nin Siyasi Merkezinin Tarihi
Cumhuriyet Sonrasında Nuri Killigil
Cumhuriyet ilanının sonrasında Nuri Killigil Paşa, 1946 yılında Türkiye’nin ilk özel savunma şirketini kurarak, matara, gaz maskesi, çelik başlık, soba gibi ürünlerin yanı sıra tabanca, 81 milimetre havan, mühimmat, tapa, uçak bombası ve tahrip kalıpları gibi savunma malzemeleri üretmiştir.
Sınırlı kaynaklar ve zorlu koşullar altında üretilen silah ve mühimmatı, Nuri Killigil, sadece Milli Savunma Bakanlığı’na değil aynı zamanda Mısır, Filistin, Pakistan, Suriye gibi ülkelere de ihraç ederek geniş bir pazar payına sahipti. Ancak, dünya silah lobisinin girişimleriyle birlikte Nuri Killigil’in silah üretimi engellenmeye başlandı.
Silah Lobileri Tarafından Hedefe Alındı Mı?
1948’de İsrail’in kuruluşu sonrasında Filistinlilere ve diğer Arap ülkelerine silah satışı gerçekleştirmesi, Nuri Paşa’nın karşılaştığı baskı ve engellerin artmasına neden oldu. Fabrikasındaki üretimle ilgili rahatsızlık duyan çevrelerin baskıları sonucunda, silah üretimini durdurduğunu açıklasa da gizlice faaliyetlerine devam etti.
Nuri Paşa, kendi tasarımı ve adını verdiği Nuri Killigil tabancasını bizzat üretmişti. Yarı otomatik ve 9 mm çapında olan bu ilk Türk tabancası, dünya çapında en üst düzey silahlar arasında öne çıkmıştı. İtalyan üretici Bernardelli tarafından kopyalanarak, 1980’lere kadar geniş bir kullanım alanına sahip oldu.
Patlama Sabotaj Kaynaklı Mı?
1 Mart’ta büyük bir sevkiyat için teknisyenleriyle Mısır’a seyahat eden Nuri Paşa, toplu üretime başlamak üzere Türkiye’ye döndü. Ancak, 2 Mart 1949’da sahibi olduğu fabrikada meydana gelen patlamalar, Nuri Killigil’in de dahil olduğu en az 27 kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu.
Patlamanın Nedeni Bulunamadı
Ruslara karşı mücadele edip Bakü’yü kurtaran, İsrail’in kuruluşuna karşı durarak Filistinlilere destek veren ve Arap ülkelerine silah tedarik eden Nuri Killigil’in fabrikasında meydana gelen bu patlama, ve Killigil’in bu olayda hayatını kaybetmesi, günümüze kadar suikast iddialarını beraberinde getirdi. Olayın kökeni, ihmalden mi yoksa sabotajdan mı kaynaklandığı, o günlerden bu yana süregelen bir tartışma konusu olmuştur.
Patlamaya dair detaylı itfaiye ve adli tıp raporlarına ulaşılamayan olay, TBMM kapalı oturumunda Başbakan Şemsettin Günaltay tarafından milletvekillerine aktarıldı. Ancak tutanaklar üzerinde gizlilik kararı bulunduğundan dolayı, Killigil’in ölümü ve patlama ile ilgili sırların perdesi hala aralanamamış durumda.
Sonuç
Nuri Killigil’in hayatı ve kariyeri, hem Türk savunma sanayisinin hem de uluslararası ilişkilerin karmaşıklığı içinde önemli bir yer tutmaktadır. Silah üretimindeki liderliği ve stratejik kararlarıyla tanınan Nuri Paşa, özellikle Bakü’nün kurtarılması ve Filistin’e destek gibi tarihi olaylarda etkili bir rol oynamıştır. Ancak, kendi fabrikasındaki patlama sonucu yaşamını yitirmesi ve bu olayın gizemini taşıması, hala pek çok soru işaretini beraberinde getirmektedir. TBMM’deki kapalı oturumda yapılan bilgilendirme, ancak gizlilik kararı nedeniyle tam bir açıklık sağlayamamış, böylece Nuri Killigil’in ölümü ve patlama olayı üzerindeki sır perdesi, günümüze kadar devam etmektedir.
Nuri Killigil, Trablusgarp’a giden gönüllü subaylar arasında yer alarak Birinci Dünya Savaşı öncesinde yükseldiği yüzbaşılık rütbesiyle dikkat çekti. Kafkas İslam Ordusu komutanlığına atanarak Bakü’yü kurtardı.
1946’da Türkiye’nin ilk özel savunma şirketini kurarak matara, gaz maskesi, çelik başlık gibi ürünlerin yanı sıra tabanca, havan, mühimmat, uçak bombası üretti. Kendi tasarımı olan Nuri Killigil tabancası dünya çapında tanındı.
1949’da Mısır’a gerçekleştirdiği bir sevkiyatın ardından sahibi olduğu fabrikasında patlamalar meydana gelmiş ve en az 27 kişi, Nuri Killigil de dahil olmak üzere hayatını kaybetmiştir. Olayın nedeni hala tartışmalıdır.
Patlama ile ilgili kapsamlı itfaiye ve adli tıp raporlarına ulaşılamamıştır. TBMM kapalı oturumunda yapılan bilgilendirme sırasında tutanaklar üzerinde gizlilik kararı alındığından dolayı olayın detayları net olarak bilinmemektedir.
