İstanbul’un Fethi yıldönümlerinde mevzu “ŞAHİ” topları geldiğinde ortalık bir dalgalanır. Şahi Toplarını Kim Döktü? Resmi tarihe göre topları döken Macar Urban’dır. Aşırı Osmanlıcı tarihçiler bu teze şiddetle karşı çıkarlar. Peki işin aslı ne?
İçindekiler
Urban Usta Kimdir?
Urban’ın gençliği, aldığı eğitim ve İstanbul’un Fethi’nden önceki çalışmaları hakkında, Macar olması dışında günümüze fazla bir bilgi ulaşmamıştır. Ancak fetihten önce Bizans hizmetinde çalıştığı ve İmparator ile yaşadığı bir anlaşmazlık yaşamıştır. Bu nedeniyle kendini zindanda bulduğu bilinmektedir. Ayrıca balistik hesaplardan pek anlamaması askeri bir geçmişi olmaması olarak yorumlanabilir.
Urban, Fatih Sultan Mehmet’in emriyle yapılan özel bir operasyonla zindandan kaçırılarak Osmanlı hizmetine girmiştir.
Urban’ı Bu Kadar Değerli Kılan Neydi?
Osmanlı Devleti de fetih öncesi topçuluk ve top dökümü konusunda bilgili ve değerli kadrolara sahipti. Bunların başında Fatih Sultan Mehmet gelir. Fatih Sultan Mehmet günümüz tabiriyle çok kaliteli ve başarılı bir “makine mühendisidir.” Çocuk yaşta top dökümcülüğünü adeta meslek edindiği ve “Şahi” toplarının çizimlerini ve balistik hesaplarını bizzat yaptığı da bilinen bir gerçektir. Ancak padişah kendini tophaneye kilitleyip aylarca işin başında duramaz. Aksi halde diğer işler aksar.
“Şahi” topunun tasarım üretiminde büyük katkısı olan Mimar Muslihiddin daha çok lojistik üzerine çalışmalar yapmış değerli bir bilim insanıdır. Nitekim ordu kuşatmaya giderken Şahi topunun Edirne’den İstanbul önlerine kadar sorun çıkarmadan getirilmesinde büyük emeği vardır.
O dönemde topçuluk konusunda diğer bir usta isim Saruca Sekban’dır. Ancak o da muharip bir birliğin komutanıdır. Bir birlik komutanını askerinin başından alıp tophaneye göndermenin askerde hoşnutsuzluğa Fatih Sultan Mehmet neden olacağını bilmiştir. Bu nedenle Saruca Sekban’ı da bu göreve getirmemiştir.
Bu bilgiler ışığında güçlü istihbarat ağı sayesinde Bizans’ın elinde işine yaramıştır. Bir top ustasın olduğunu haber alan Fatih Sultan Mehmet’in, Urban için özel bir araştırma yaptırdığı ve tophanenin teslim edilebileceği bir adam olduğuna kanaat getirdiği açıktır. Aksi halde kimse büyük bir hedefe yürürken işine yaramayacak bir adam için, zindandan kaçırmaya varacak kadar büyük zahmetlere girmez.
Urban’ın Osmanlı İçin Çalışmaları ve Ölümü
Urban, Padişah ile yaptığı ilk görüşmede Fatih Sultan Mehmet’in çizimlerini görünce şaşırmıştır. Daha önce bu kadar büyük top dökme tecrübesi olmadığını ve topu dökse bile güllesini yapamayacağını söylemiştir. Sultan bunu kabul ederek, gülle işini başka bir ekibe yönlendirir. Buradan anlaşılıyor ki, Fatih Sultan Mehmet’in elinde bu işi yapacak kadroları bulunmaktadır.
Üç ay gibi kısa bir zamanda dökülen bu üç devasa topun üretim ekibinin başında Urban vardır. Topların uzunluğu 5,5 metre olup Muslihiddin Efendi’nin tavsiyesiyle iki parça halinde yapılmıştır. Ağrlığı 18 ton kadar olup, 680 kg (1500 libre) gülleler atabilecek şekilde tasarlanmıştır. Edirne’ de yapılan deneme atışlarında gülleler bugünün mesafe ölçülerinde çevrilirse; 1,88 km mesafeye kadar giderek, 2 metre derinlikte toprağa gömülmüştür.
Urban’a dönecek olursak, Osmanlı tarihi konusunda referans tarihçiler olan Joseph von Hammer, İsmail Hami Danişmend ve Reşat Ekrem Kocu, Urban’ın kuşatmanın ilk günlerinde Şahi topun bir kullanım hatası nedeniyle infilak emesi sonucu öldüğünü belirtirler. Bu olaydan sonra Saruca Sekban “Şahi” topun başına geçmiştir.
Sonuç olarak 1453 Kuşatması’nın başarısı ve İstanbul’un Fethi’nde tek faktör “Şahi” topları değildir. Urban ise topların tasarım aşamasında pek görünmeyip, sadece üretimde günümüz tabiriyle bir “fabrika müdürü” olarak aktif rol oynamıştır. Bununla beraber, topların dökümünde ve kuşatmada kullanılmasında Türk mimar ve mühendislerin katkısı azımsanamayacak derecededir. Fakat bunların satır aralarında sıkışarak kaybolması da üzücüdür.
Sonuç Olarak
Urban’dan “İstanbul’un Fatihi” gibi bahsetmek ne kadar insafsız ve izansız bir yaklaşımsa; Urban için “O top dökmekten ne anlar!” havasındaki yaklaşımlar da bir o kadar izansız ve emeğe saygısızlığın en büyüğü. Bu yaklaşımdaki, özellikle “Aşırı Osmanlıcı” tarihçiler, ne yaptıklarının farkında olmadan Fatih Sultan Mehmet’e kötü laf ediyorlar. Şahi Toplarını Kim Döktü?
Fatih Sultan Mehmet’in hiç mi işi gücü yoktu da, elinin altında bu kadar top döküm işinin ehli adam dururken, Urban gibi işe yaramaz(!) bir adam için o kadar çalışma yaptı. Hadi Urban bu kadar değersiz, iş teslim edilmez bir adam. Sultan’ın etrafındaki bunca lala, vezir ne işe yarar? Neden vazgeçirmediler?
