Dinozorlar belki de günlük hayatımızda en çok rastladığımız hayvanlardır. Neden mi? Gelin cevabı milyonlarca yıl önceye giderek öğrenelim. Sonları o an geldiğinde, aniden geldi. Meksika Körfezi açıklarına düşen 10 kilometre çapındaki bir asteroid veya kuyruklu yıldız 180 kilometrelik bir Krater açtı. Bu çarpışma; yeryüzünde ateş fırtınalarına, yanardağ patlamalarına ve dev tsunamilere neden oldu. Geriye kalan kül ve tozlar güneşi yıllarca kapattı. Bu etki yaşamın yüzde 75’lik kısmı yok etti.
Evet bu antik canavarların 65 milyon yıl önce yeryüzünden nasıl silindikleri iyi biliniyor. Ancak kökenleri ile ilgili bilinenler pek fazla değil. Bu sürüngenler, bütün hayvan grupları içinde en uzun süre ile en az 135 milyon yıl boyunca karalara hükmetmiştir. Bu olay olmasaydı hala daha karalarda yaşayan baskın tür olmaya devam edeceklerdi. Peki bu muhteşem hayvanlar nasıl ortaya çıktılar?
Paleontologlar uzun yıllar boyunca rakiplerinden evrimsel olarak daha üstün oldukları için bu sürüngenlerin hızla yükselişe geçtiğini düşündüler. İlk geliştikleri Triyas Dönemi, gerçek canavalar devri için bir kostümlü prova yani bir çeşit hafif tertip Jura Dönemi gibiydi.
Artık bunun böyle olmadığını biliyoruz. Bu egemen hayvanların başarısının sırrı şanstı. Dinozorlar, doğru zamanda doğru yerde ortaya çıkmışlardı. Yok oluşları gibi ortaya çıkışları ve altın çağlarında, geniş çaplı, yıkıcı kitlesel yok oluşlarla tetiklenmişti.
İçindekiler
Hayatın Aniden Yok Oluşu
251 milyon yıl önce Permiyen Dönemi’nin sonunda, yaşamın %90’ından fazlası aniden kayboldu. Bu yok oluşun nedeni veya nedenleri keskin tartışmalara konu olsa da etkisinin yıkıcılığı ortadadır. Neredeyse yaşam bütünüyle silinip gidecek, yeryüzünün tek dev kıtası Pangea’da kasvetli ve ıssız bir manzara bırakacaktı. Oysa birkaç bitki ve büyük kara hayvanları bir şekilde kurtulmayı başardılar. Ve sonraki 50 milyon yıl içinde boş gezegeni yavaş yavaş yaşamla doldurdular.
Fırsatta İlk geri alınanlar Snaptitler adı verilen memeliye benzer bir sürüngen sınıfı oldu. Erken Triyas Dönemi’ne egemen olan bu canlılardan memeliler gelişti. Triyas’ın ortalarında, Permiyan Dönemi’ni atlatıp sağ kalabilen ve diapsitler olarak adlandırılan ikinci bir sürüngen grubu egemen olmaya başladı. Ve işlerde işte o zaman büyümeye başladı.
Egemen Sürüngenler
Bu hayvanların bir kısmı suya egemen olup ihtiyozorlar, pleziyozor ve çocuk kitaplarında yer alan deniz memelilerine evrimleştiler. Bir başka kısmı yılanlara ve kertenkelelere evrimleşti. Fakat en ilginç evrimleşme arkozorlar, yani egemen sürüngenler olarak adlandırılan grupta gerçekleşti.
Klasik görüş arkazorların Triyas’ın ortalarında evrimleştikleri ve hızla timsahlara, dinozorlara ve uçan ptezorlar dönüştükleri yönündedir. Bu gruptan birkaç başka türde gelişti. Ama bunlar pek fazla bir varlık gösteremediler. Bu egemen sürüngenler neredeyse evrimleştikleri andan itibaren ağırlıklarını hissettirmeye başlamışlardı. Üstün evrimsel adaptasyonları sayesinde hızla egemen Kara hayvanları haline geldiler. Böylelikle Triyas Dönemi canavarlar çağının başlangıcı tanıklık etti.
Ya da gerçekten böyle mi oldu? Evet, ilk dinozorlar Orta Triyas kayaları içinde bulundular. En eskisi Arjantin’de Ant dağlarının eteklerindeki 230 milyon yıllık bir oluşumun içindeydi.
Gölgelerin İçinden
Bu egemen sürüngenlerin Triyas Dönemi sonundaki yükselişi, Kretase Dönemi’nin sonunda memelilerin yükselişine benzer. Milyonlarca yıl boyunca gölgelerin ardında yaşayan dinozorlar, dünya kendilerine kalınca bundan yararlandılar. Triyas’ın sonlarında tek tük rastlanan bu canavarların Jura Dönemi başlarında dünyaya egemen oldukları fosillerden anlaşılıyor. Bu canavarlardan en büyüğünün ayak izi 30 bin yıl içinde 25 santimetreden 35 santimetreye çıktı. Artık ne olduysa, bu canavarların büyüklüğü bu süre içinde iki katına çıkmıştı. Dinozorlar çağı gerçekten başlıyordu.
İlkel Kuşlar
İlk tanımlanan, üç ayaklı bir etçil olan Herrerasaurus’tu. 1959’da keşfedilen ve Theropoda sınıfında yer alan Herrerasaurus’tan sonra T. Rex, Velosciraptor ve modern kuşların geliştiği saptandı. Birkaç yıl sonra Diplodocus ve Apotosaurus gibi Sauropoda grubundan otçul, uzun boyunlu canavarların geliştiği soyun bir üyesi olan Eoraptor izledi
Pisanosaurus’un keşfi ile resim tamamlandı. Ördek gagalı canavarların atası olan bu tür, antik canavarların evrede bile iki ana takıma ayrıldığını doğruluyordu.
Fakat daha yeni keşifler bu canavarların egemenliğinin bu noktada oturmuş olduğunu fikrinin sorgulanmasına neden oldu. Çeşitli başka türler yardımcı oyuncu olmaktan ziyade gösterinin yıldızı konumundaydılar. Ve dinozorlar Triyas’ın sonlarındaki bir diğer yok oluşa kadar pek de fazla şansa sahip değillerdi. Artık her nedense bu felaket diğer türleri çok fena vurdu. Her türlü büyük, tuhaf sürüngen yok olup gitti. Ve bu canavarların soyunun tükenmesi memelilerin yolunu nasıl açtıysa Triyas sürüngenlerinin yok olması da canavarlar çağını başlattı. Böylelikle geç Triyas, arkozorların altın çağı oldu.
Canavarların Egemenliğinden Kuşların Egemenliğine
Bu canavarların egemenliğinin yanılsaması, Triyas Dönemi kara hayvanlarının fosillerinin, nadir ve genellikle eksik olmasından kaynaklanıyordu. Bilim insanları bu canavarlara aitmiş gibi görünen Triyas fosillerini bulduklarında mantıken bunları buldukları sonucuna vardılar. Bunlar arasında ayıya veya aslana benzer uzun bacaklı yırtıcı hayvanlar olan Rauisuchian’lar da vardı. En uzunu 7 metre boyundaydı. Yelken sırtı Arizonasaurus gibi bazıları tuhaftı.
En sık rastlanan otçul grup, 5 metre boyunda yere yakın, küçük kafalı ve zırhlı bedenleriyle, canavarlar çağının ankilozorlarına benzeyen Aetosurus’lardı.
Sonraki 10 milyon yıl bu az tanınan hayvanların egemenliğinde geçti. Dinozorlar ise pek fazla etkinlik gösteremediler. Nihayet 200 milyon yıl önce Triyas-Jura kitlesel yok oluşu gerçekleşti. Bu olay geçtiğimiz 500 milyon yıl içinde gerçekleşen en yıkıcı kitlesel yok oluşlardan biridir. Ancak bu olayın kısmen belirli bir tetikleyicisinin olmaması kısmen de karizmatik kurbanlarının bulunmayışı nedeniyle fazla dikkat çekmedi. Fakat yine de bir kurban vardı; arkazorlar. Bilinmeyen bir nedenle bu hayvanların hepsi yok olarak dünyayı dinozorlar ve onların egemenliğine bıraktılar.